یبوست
يبوست را مي‌توان توقف عمل دفع روده بزرگ در زماني طولاني تر از زمان طبيعي آن تعريف كرد. در حالت طبيعي باقيمانده مواد غذايي مصرف شده در يك صبحانه، صبح روز بعد به روده بزرگ (ولي نه راست روده) مي‌رسد. عمل دفع بطور معمول ۱۲ تا ۷۲ ساعت و يا كمي‌بيشتر بعد از مصرف غذا صورت مي‌گيرد. عقيده بر اين است كه نوع غذاي دريافتي تا حدي بر طول زمان دفع تأثير مي‌گذارد.
براي مثال غذاهاي غني از فيبر در طول مسير گوارش در مقابل آنزيم‌هاي هضمي مقاومت كرده و با جذب مقداري آب حجيم مي‌شوند كه خود محرك عمل دفع است. عكس اين موضوع در مورد غذاهاي كم فيبر صادق است. بسياري از افراد تصور مي‌كنند كه بايد عمل دفع روزي يكبار صورت گيرد و در غير اين صورت ناراحت مي‌شوند. بي ترديد عمل دفع روزانه براي سلامت و آرامش مفيد است ولي افرادي هستند كه دفع آنها بطور طبيعي ۲ يا۳ روز و حتي بيشتر صورت مي‌گيرد. يبوست‌هاي طولاني بنام Obstipation ناميده مي‌شوند كه به طور معمول با علائم تهوع، سوزش قلب، سر درد و ناراحتي‌هاي ناحيه مقعد همراه هستند
علل يبوست علتهاي يبوست متعدد و گوناگون است در اين ميان فشار و سرعت حاكم بر زندگي پيشرفته امروز در ايجاد عادات غلط بهداشتي تأثير زيادي دارد. رعايت نكردن نظم در عمل دفع؛ نداشتن فعاليت بدني كه خود موجب كاهش تونوس عضلات روده‌اي مي‌شود؛ استفاده از مسهل و داروهاي ملين براي مدت طولاني؛ فشارهاي عصبي و نگراني‌ها از مهمترين عوامل مؤثر در ايجاد يبوست بشمار مي‌روند. علت اصلي ممكن است تغذيه ناكافي يا عادت غلط غذايي، براي مثال نبودن فيبر كافي در برنامه غذايي كه موجب نرسيدن مقداري كافي از باقيمانده غذا به روده بزرگ مي‌شود يا كمبود ويتامينهاي ب و يا مصرف آب به مقدار كم باشد. رعايت نظم در ساعات غذا خوردن نيز به اندازه عوامل ديگر اهميت دارد؛ زيرا امكان دارد يك وعده غذا به طور موقت در عادت كسب شده اختلال ايجاد كند و در روز بعد عمل دفع صورت نگيرد. يبوست در طول بيماري به دليل بي تحركي يا به هنگام مسافرت مثال خوبي براي اين مورد است؛ زيرا به محض آنكه وضع به حالت طبيعي بر مي‌گردد يبوست بر طرف مي‌شود. يبوست مزمن ممكن است ناشي از يك اختلال عضوي از قبيل نقص فيزيكي، انسداد يا انقباض‌هاي همراه با يك بيماري نا توان كننده و يا ممكن است با منشع عملكردي باشد مانند آنچه در سن پيري وجود دارد.
يبوست آتونيك
علت يبوست آتونيك كه گاهي يبوست ناشي از تنبلي روده خوانده مي‌شود فقدان يا كاهش حساسيت طبيعي راست روده است. يعني راست روده يا ركتوم با وجود پر بودن حساسيت لازم براي دفع آن در اختيار ندارد. در اين گونه يبوست، حركات كه به طور طبيعي قوي است ضعيف مي‌شود و مدفوع به آرامي‌حركت كرده و در قسمت سيگموئيد يا قبل از آن جمع مي‌گردد. اين نوع يبوست اغلب در افراد مسن كه فعاليت و تونوس عضلاني در آنها ضعيف است و نيز در افراد چاق، همراه با تب، بعد از عمل جراحي و در طول بارداري وجود دارند. تغذيه ناكافي، بي نظمي در ساعات غذا خوردن، دريافت نكردن مايعات كافي و رعايت نكردن نظم در دفع، از علل مهم در ايجاد يبوست آتونيك است.
پيش گيري و درمان غذايي
روش معمول در پيش گيري از اين نوع يبوست توصيه به بيمار در برقراري نظم براي دفع و پيروي از عادت غذايي صحيح و منظم، تغذيه كافي همراه با مصرف غذاهاي غني از فيبر و سلولز، دريافت مايعات كافي، آرامش و پرهيز از خستگي است.
رژيم غذايي براي درمان يبوست آتونيك از نظر كيفي مشابه برنامه غذايي معمول روزانه براي يك فرد طبيعي است. از نظر كمي، مصرف بيشتر غذاهاي غني از فيبر از قبيل سبزي، ميوه، نان و غلات حاوي سبوس بيشتر توصيه مي‌شود تا بدين وسيله باقي مانده غذاها پس از هضم و جذب براي تحريك حركات دودي در طول مسير روده بزرگ و راندن مواد دفعي به جلو، كافي باشد. براي اين منظور روزانه حدود ۸۰۰ گرم ميوه و سبزي (معادل ۴ نوع ميوه مختلف و يك ظرف سالاد و يك فنجان سبزيجات پخته) براي حركات طبيعي روده‌ها كافي است و مصرف خام و پخته آنها همراه با نان مقدار سلولز و سبوس مورد نياز براي دفع طبيعي را در بر دارد. اگر مقدار ذكر شده به ۶۰۰ گرم كاهش داده شود، دوباره يبوست برقرار مي‌شود. بر اساس تجربيات ديده شده است كه آلو و عصاره آن محرك خوبي براي حركات روده است. اثر ملين آن ناشي از وجود ماده اي به نام دي هيدروكسي فنيل ايزاتين است. مواد غذايي ديگر نيز ممكن است از چنين خاصيتي بر خوردار باشند ولي فعلا اطلاعات دارو شناسي در زمينه غذاها بسيار كم است.
از آنجايي كه آب در روده بزرگ جذب مي‌شود، بنابراين دريافت روزانه ۸ تا ۱۰ ليوان به طور معمول ضروري است. اگر از اين مقدار كمتر مصرف شود، احتمال بوجود آمدن يبوست زياد است. بعضي اعتقاد دارند كه مصرف شير و ماست موجب يبوست مي‌شود. اصولا علت يبوست بعضي افراد در نتيجه مصرف شير را، بايد در عوامل ديگري در مورد آن جستجو كرد.
مصرف سبوس در موارد وجود يبوست به مقدار متعادل توصيه مي‌شود ولي مقدار زياد آن ممكن است آزار دهنده بوده و گاهي نيز موجب بسته شدن مجراي روده‌اي شود.
استفاده از روغن‌هاي معدني براي درمان يبوست توصيه نمي‌شود. مگر در موارد كاملا استثنايي كه يبوست بسيار شديد و دفع مشكل باشد. اين روغن‌ها بشدت در جذب ويتامينهاي محلول در چربي، بخصوص ويتامين A و K اختلال ايجاد مي‌كنند. به طور كلي استفاده از رژيم غذايي پرفيبر در يبوست آتونيك در اغلب موارد مناسب است
يبوست اسپاستيك
يبوست اسپاستيك كه با نام كوليت اسپاستيك نيز معروف است، به طور كامل در جهت مخالف يبوست آتونيك قرار دارد. اين يبوست در نيجه تحريك بيش از اندازه عصب منتهي به روده ايجاد مي‌شود كه حاصل اين تحريك به انقباضات نا منظم روده‌اي منجر مي‌شود.
مشاهدات موجود در اين زمينه نشان مي‌دهد كه در ناحيه سيگموئيد حركات نامنظم و ناهماهنگ وجود دارد و راست روده فاقد حساسيت است و گاهي با دردهاي شكمي، تهوع، يبوست يا اسهال (بطور متناوب) همراه است. حركت توده غذا در روده بزرگ به دليل وجود انقباض، نامنظم است. در اغلب موارد حمله‌هاي اين نوع يبوست در پي يك سري نارحتي‌هاي رواني و فشارهاي روحي طولاني ظاهر مي‌شود. از علل ديگر مؤثر در ايجاد آن مي‌توان به مصرف مكرر مسهل و ملين‌ها، دخانيات، غذاهاي فيبري زبر و مصرف چاي، قهوه، الكل زياد، ناراحتي‌هاي شديد عصبي. بيماريهاي گوارشي سابق، درمان طولاني با آنتي بيوتيك‌ها. عفونت‌هاي داخلي و بالاخره رعايت نكردن بهداشت صحيح (خواب و استراحت كافي و نظم در دفع مدفوع) اشاره كرد.
توصيه‌ها و درمان غذايي
درمان غذايي اين بيماران بايد همراه با آموزش باشد كه عبارت است از آرامش، ايجاد عادت صحيح بهداشتي و اختصاص وقت كافي براي اجابت مزاج. افرادي كه از يبوست اسپاستيك رنج مي‌برند، اغلب كم وزن و عصبي هستند. اين افراد به دليل تجربه درد ناشي از يبوست از خوردن وحشت دارند و در نتيجه كم وزن هستند. رژيم غذايي معمول با تأكيد بر غذاهاي نرم غني از فيبر براي جلوگيري از تأثير آزار دهنده آنها روي غشاي مخاطي روده توصيه مي‌شود.
غذاهاي قابل توصيه در اين نوع يبوست، درست مخالف آنهايي است كه در يبوست آتونيك بيان شد. گاهي لازم است كه با يك رژيم غذايي محدود از فيبر درمان را شروع كرد. يعني از غذاهايي نظير شير، تخم مرغ، نان و غلات سفيد و محدود از فيبر، كره، روغن، گوشت چرخ شده. ماهي، مرغ و دسرهاي ساده از آب ميوه و سبزي‌ها در ابتدا به مقدار بسيار كم استفاده كرد (براي جلوگيري از تأثير فيبر آنها روي مخاط). سپس مقدار آنها را بصورت پخته افزايش داد.
براي اين نوع يبوست روغن يا چربي به مقدار زياد به منظور تأمين كالري بيشتر و افزايش وزن و نيز نقش ملين دهنده آنها توصيه مي‌شود. هم چنين تكميل كننده‌هاي ويتاميني ضرورت دارد، بويژه در مواردي كه مرحله اول درمان بطول مي‌انجامد. با پيش رفت بهبودي برنامه غذايي به تدريج به رژيم غذايي معمول نزديكتر مي‌شود. ولي در مواردي كه بيمار در حالت عصبي باشد، بايد از رژيم غذايي محدود از فيبر استفاده شود.
با توجه به اين مطلب كه تمام غذاها داراي باقي مانده هستند ولي مقدار آن متفاوت است و در نظر گرفتن اين نكته كه تمام غذاهاي محدود از فيبر بطور ضروري كم باقي مانده نيست (مانند چربي و شير)، بنابراين رژيم غذايي محدود از فيبر ذكر شده به راحتي مي‌تواند حجم لازم را به مدفوع بدهد.
مشخصات رژيم غذايي محدود از فيبر
رژيم غذايي محدود از فيبر الگويي مشابه رژيم غذايي عادي دارد. با اين تفاوت كه مقدار كربوهيدرات‌هاي غير قابل هضم آن محدود است. بر اساس بعضي از مطالعات انجام شده، ژلاتين، شكر، تخم مرغ سفت، جگر، برنج و پنير كم چرب از غذاهايي هستند كه حداقل باقيمانده را پس از هضم و جذب به جا مي‌گذارند و ميوه، سبزي، سيب زميني، نان (بويژه نان جو) پنيرهاي پرچرب، تخم مرغ عسلي، تخم مرغ خام و شير در رديف غذاهايي قرار دارند كه پس از هضم و جذب بيشترين باقيمانده را به جاي مي‌گذارند. چون اكثر اين مطالعات روي حيوانات انجام شده است، پياده كردن آن روي انسان مورد سوال است، ولي كميته مشترك پزشكي و بيماريهاي گوارشي غذاها را بر اساس ميزان باقي مانده‌اي كه توليد مي‌كنند از كمترين تا بيشترين به ترتيب زير گزارش مي‌كنند:
پروتئين‌ها
چربي‌ها
شير
كربوهيدرات‌هاي قابل هضم
و كربوهيدرات‌هاي غير قابل هضم
يبوست انسدادي و سرطان روده
در يبوست انسدادي تنگ شدن مجراي روده از عبور باقي مانده غذاهاي جذب شده جلوگيري بعمل مي‌آورد. انسداد يا مانع ايجاد شده ممكن است مجراي روده را به طور كامل و يا تا قسمتي ببندد. عامل انسداد نيز ممكن است سرطان، چسبندگي و يا تومور باشد. از نظر پزشكي اغلب، عمل جراحي توصيه مي‌شود.
درمــــان غذايــي
الگوي غذايي مشابه رژيم غذايي توصيه شده در يبوست اسپاستيك است. يعني غذاهايي تجويز مي‌شود كه حداقل باقي مانده را پس از هضم و جذب به جا مي‌گذارند و مقدار آن بسته به وسعت انسداد به وجود آمده متغير است. براي مثال اگر انسداد وسيع باشد از رژيم غذايي مايع استفاده مي‌شود. در اين حالت مي‌بايد مايعات تجويز شده حاوي مواد مغذي كافي باشند. مجموعه خامه، شير، روغن، شكر و آب ميوه و تكميل كننده‌هاي ويتاميني مي‌تواند نمونه‌اي براي شروع باشد. گاهي تغذيه از طريق رگ ضرورت پيدا مي‌كند. به هر حال آنچه مهم است تأمين انرژي، پروتئين، الكتروليت‌ها و مايعات به مقدار كافي است.
يبوست Encopresis
اين يبوست از نوع مزمن است كه اغلب كودكان به آن مبتلا مي‌شوند و از مشخصات آن تجمع مدفوع در ناحيه مخرج است و در پوشك نوزادان ترشحاتي از مدفوع ديده مي‌شود. اين حالت براي والدين قابل درك نيست و تصور مي‌كنند كه كودك رفتار غير عادي دارد. با استفاده از رژيم غذايي با فيبر بالا و گاهي با استفاده از مسهل‌ها مي‌توان اين يبوست را بر طرف كرد. استفاده از روغن‌هاي خوراكي پرهيز شود؛ زيرا موجب سوء جذب مواد مغذي مي‌گردد
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.