تولید و فراوری گیاهان دارویی

نکات مهم
تولید به عرصه فراوری گیاهان دارویی گفته میشود که در زمینه ساخت انواع داروهای گیاهی از ترکیب چند گیاه که مکمل یکدیگر نیز میباشند یک داروی خاص گیاهی بدست اید .

نحوه تولید داروهای گیاهی :

۱- جمع اوری گیاهان از مزارع گیاهان دارویی و انتقال ان به محل نگهداری در کارخانه و یا محل تولید .
۲- سالن نگهداری گیاهان : که این سالن دارای خصوصیات زیر میباشد :

الف ) محل نگهداری ریشه ها

ب ) محل نگهداری ساقه ها

ج ) محل نگهداری برگ ها
د ) محل نگهداری سربرگ یا غنچه

محل نگهداری این گیاهان بستگی به نوع گیاه از اهمیت بالایی برخوردار است و حتما باید دمای مناسب و درجه سانتیگراد ان نیز مشخص باشد .
۱ ) قفسه های نگهداری : که میبایست به طریقی ساخته شود که از تمام طبقات اکسیژن به نحو مطلوب عبور کرده تا در دمای مرطوب باعث پوسیدگی و یا اکسیده شدن گیاهان و قفسه های نگهداری مواد نشود .
۲ ) دما : در قسمت های مختلف این انبار دما متفاوت است به عنوان مثال در قسمتی که برگ ها نگهداری میشود یک دما و در قسمتی که ریشه ، بذر و ساقه نگهداری میشود دمای دیگری نیز مورد نظر است .
انبار های نگهداری مواد از نظر اقلیمی دقیقا با وضعیت جغرافیای هر منطقه متفاوت است به عنوان مثال در شمال ایران یک جور و در جنوب ایران فرم دیگری میباشد چرا که وضعیت مرطوب بودن دمای انبار یا فضای انبار در هر منطقه شکل خاص خود را دارد .

محل شستشوی گیاهان :

بخاطر استفاده از کود های شیمیایی و یا حیوانی در بحث تولید و فراوری گیاهان میبایست به طرق مختلف این گیاهان با موادی مخصوص و یا هر نوع ضد عفونی کننده دیگر شستشو داده شود تا هیچگونه میکروب در مواد خام ویا گیاهان مورد نظر رسوب نکند یا وارد نگردد .
پس از اینکه گیاهان کاملا در دستگاه شستشو شد انها را به محل استقرار خشک کن برده و در دیسهای مخصوص که از جنس الومینیوم میباشد ریخته و در داخل خشک کن گذاشته که باز هم بستگی به نوع گیاه مورد نظر دارد .
درجه حرارت ان با دمای مناسب تنظیم و عملیات خشک کردن انجام میشود .پس از اینکه گیاهان خشک گردید و انها را از داخل دیس ها جمع اوری نموده و در کیسه هایی که از پارچه کتان ساخته شده نگهداری کرده تا رطوبت احتمالی وارد شده به گیاهان از ان خارج شود در موقع استفاده از مواد خام دستور لازم از طرف پزشک داروساز دستور لازم صادر و گیاهان مورد نظر صورت داده میشود و انبار دار میبایست بنا به وزن داده شده گیاهان فوق را تقسیم بندی کرده در ظرف های مخصوص پلاستیکی انها را به مسئول مربوطه تحویل و به قسمت دارو سازی انتقال داده شود .
در قسمت دارو سازی اسیابی وجود دارد که گیاهان را به ۲ طریق پودر و گرانول اسیاب میکند .

۱-گرانول :
گرانول به ان دسته از فراورده هایی گفته میشود که بصورت نیمه اسیاب در امده و در انواع دمنوشها (جوشانده ها) بکار برده میشود . معمولا گرانول نگه داری ساده تری دارند . و در زمان جوشاندن احتیاج به دمای کمتری دارد و بسیاری از کاربران ساختن دارو های بصورت گرانول را بیشتر در دستور کار دارند .
از ریشه ها هم میتوان بصورت گرانول استفاده کرد اما درجه حرارت ان نسبت به دمای سربرگ ها ویا برگ ها بیشتر است .
یعنی زمان بیشتری را باید برای بعمل اوردن ان استفاده کرد .

۲-پودرها :
کلیه گیاهانی که پودر میشوند استفاده از ان در داروسازی خیلی اسانتر و مواد موثره ان زودتر در داروی ترکیبی جذب میشود ، پودرها را میتوان به ۲ دسته تقسیم کرد :
۱)پودرها که از ساقه و برگهای گیاه بدست می آید .
۲)پودر هایی که از ریشه ها و بذر ها بدست می آید .
۳)پودر هایی که از مجموع اینها بدست می آید .

پودر ها را نیز به چند طریق مورد استفاده قرار داد :

الف)پودرهایی که بصورت ساشه تولید میشود و کاربری ان خیلی ساده و راحت است ، بطوری که میشود انرا در هواپیما و یا پشت فرمان اتومبیل استفاده کرد .
ب) پودرهایی که در بسته ها با وزن های متفاوتی تولید میشود که طبق بروشور داخل هر بسته دارو میتوان استفاده کرد .
ج) نحوه دیگر استفاده از پودر ها بصورت استفاده های از کپسولهای خالی میباشد که از کپسولها از جنس ژلاتین که خوراکی میباشد استفاده میگردد.بطوریکه به اندازه ۲۵۰ یا ۵۰۰ میلیگرم از پودر بدست امده را در کپسول ریخته و بنا به دستور پزشک استفاده میشود .
زمانی که پودرها از خشک کن بیرون اورده میشود از تونلی که به سیستم اشعه گاما و UV مجهز میباشد عبور کرده تا چنانچه کوچکترین الودگی و یا میکروبی در ان باشد توسط این اشعه از بین برود .
برای تولید هر دارو چه ساشه و یا بسته بندی در کپسول ، بسته بندی خاصی انجام میشود با اشکال مختلف و لیبل های مختلف که ان نیز با سلیقه هر شرکت متفاوت میباشد .
نوع دیگر از بسته بندی گرانول و پودر وجود دارد . که به شکل تی بک (چای بسته ای) بسته بندی میشود که این روش هم نیز روش مناسب برای استفاده از داروهای گیاهی میباشد .
میکسر:
برای ترکیب کلیه داروهایی که ازچند فرمول تشکیل میشود دستگاه میکسرموردنیازاست این دستگاه درهنگام کاردردرچرخشهای دورانی مختلف باعث میشود که مواد داخل ان بخوبی بایکدیگرترکیب شوند .

بسته بندی یا تولید عصاره ها و شربت های گیاهی :
هر گیاه دارای مواد موثره میباشد که میتوان بنا به جنس و گونه ان گیاه از ان عصاره و یا شربت استحصال کرد . شربت ها به گونه های مختلف ساخته میشود :
شربت هایی که مصرف خوراکی دارد .
۱)شربت هایی که به شکل استعمال خارجی از ان استفاده میشود. (بخور و استنشاق و شکل گیری ان نیز بصورت لوسیون و یا مالیدنی است) که استعمال خارجی دارد .
شربت ها با مواد نگهدارنده که شیمیایی میباشد ترکیب گشته تا بتوان بمدت زیادی از فاسد شدن ان جلوگیری کرد .
شربت ها هم نیز به خاطر اینکه در برابر نور ممکن است تغییر رنگ داده شود و یا فاسد گردد در شیشه های به رنگ دودی نگهداری و درب ان پلمب میشود .
قرص ها
بهترین داروهایی هستند که میتوانند در معده مواد موثره خود را از طریق مویرگها به سایر نقاط بدن برسانند و خیلی زود عمل هضم و جذب ان اسان صورت میگیرد.در بحث قرص های گیاهی توجه به اینکه تاثیر گیاهان داروئی و مکانیسم اثر ان خیلی دیر در بدن انجام میشود . چه باید کرد ؟
در لابراتورهای داروسازی برای اینکه بتوانند اثرات مواد موثره داروهای گیاهی را درساخت قرصها بیشتر کنند میبایست ابتدا عصاره هر گیاه را بصورت عصاره خشک در گیاهان پودر شده ترکیب کرد و سپس مراحل ساخت قرص که در دستگاه های مجهز و دارای سیستم پیچیده انجام میشود . ترکیبات قرص ها به یک قوام دهنده  خیلی خوب نیاز دارد. این قوام دهنده میتواند گیاهی و یا شیمیایی باشد که بهتر است برای ساخت قرص های گیاهی از قوام دهنده های گیاهی مانند کتیرا گونه استراگالوس میباشد.در عملیات UV نقش بسزایی دارد و بدون ان اصلا میسر نیست ترکیبات اولیه قرص ها پس از مخلوط شدن در پودر کتیرا همراه با اب مقطر و عصاره خشک با یکدیگر کاملا مخلوط شده پس از خشک شدن در دستگاه مخصوص وارد عمل ساخت شده و در آنجا قالب گیری در اندازه های مختلف هندسی در می آید قرصهابصورت دانه ای ویادردراژه های ۱۰عددی بادوزخاص بسته بندی میشود .

نوشته: استاد محمدرضاصبوری