درباره زالو درمانی

زالو از ٢۵٠٠ سال قبل در ھند، یونان، روم، ایران و سپس در اروپا مورد استفاده پزشکی داشته است. در قرن نوزدھم از این جانور کوچک برای درمان ھر دردی از جمله سردرد، تب، زخم ھای عفونی شده، دمل و آبسه، ورمھا،ھموروئید و . . . استفاده می‌شد. صدها سال قبل ازاینکه مردم مغرب زمین (اروپا وآمریکا…)زالو را بشناسند وبه خواص درمانی آن آگاهی یابند،درخاورمیانه طبیبان از زالو برای مقاصد درمانی استفاده می‌کردند.مصریها در۱۵۰۰ سال قبل ازمیلاد مسیح از زالوبرای درمان بیماریها استفاده می‌کردند و از نقاط دیگر خاورمیانه به آن‌جا بیمار اعزام می‌شد.
اروپائیها تا قبل ازقرن ۹ ، زالو را موجودی بی مصرف ومزاحم و دور انداختنی می پنداشتند و از قرن ۱۹ به بعد به خواص درمانی آن پی بردند و از آن به‌بعد به‌طور وسیعی برای درمان بیماریها ازآن سود جستند. به‌طوری‌که فرانسه تاسال۱۸۵۰ حدود ۱۰۰میلیون زالوی پزشکی واردکرده‌است.درسال ۱۹۵۰ تنهادر شهر فیلادلفیای آمریکا۷۵۰۰۰۰ زالو مصرف شده‌است. اکنون درشمار کثیری ازکلینیکهای معتبر اروپا وآمریکا از زالوجهت رقیق شدن خون متعاقب آنژیوپلاستی قلب،گرافتهای پوستی وپیونداعضا،،واریس،ضایعات پوستی وزیبایی پوست وحتی تقویت سیستم ایمنی بدن استفاده طبی بعمل می‌آید. کارایی مناسب زالو در طب و دامپزشکی سبب اختصاص دادن حوضچه ھایی برای پرورش زالو در ممالک مختلف شده‌است. در روسیه زالو از رقم ھای مھم صادراتی محسوب می شود.
استفاده از زالوی طبی برای درمان برخی بیماریھا در ایران قدمتی چندین ساله دارد که از جمله موارد مکتوب آن اشاره ابوعلی سینا به استفاده از آن در درمان بسیاری از بیماریھا در کتب مختلف از جمله قانون می‌باشد .متاسفانه استفاده نا صحیح و عدم انجام بررسی‌ھای تکمیلی در مورد خواص این موجود زنده باعث حذف استفاده از آن به مرور زمان گردید که البته در چند دھه اخیر طی تحقیقات بالینی و آزمایشگاھی و استناد به مدارک قدیمی ایرانی مجددا جھت درمان بسیاری از بیماریھا چه به صورت مستقیم و چه به صورت استفاده از آنزیمھای استخراج شده از زالوی طبی مورد استفاده قرار گرفت .
زالو خون را بھتر از حجامت از عمق بدن بیرون می کشد. امروزه زالو به دلیل خاصیت ضد انعقاد خود یکی از ابزارھای جراحی در پیوندھا و دوام بافت پیوندی است.تاکنون حدود ۶۰۰ گونه زالو شناسایی شده است، اما تنها ۱۵ گونه از آنها در پزشکی مورد استفاده قرار می گیرند.
 نظر حکمای اسلامی پیرامون زالودرمانی :
حکیم جرجانی در کتاب سوم ذخیره خوارزمشاهی اشاره‌ای به نحوه استعمال زالو و جایگاه درمانی آن کرده‌است و منفعت زالواندازی را بیشتر در بیماری‌های پوستی می‌داند و معتقد است، ابتدا باید تن را با فصد و مسهل پاکیزه کرد و سپس زالو انداخت.
شیخ‌الرئیس ابن‌سینا زالو را اینگونه توصیف کرده‌است :
«از زالوهایی که کرک ‌ریز و نرم دارند یا لاجوردی رنگ هستند پرهیز کنید زیرا دچار غشی، خونریزی، تب، سستی و قرحه‌های بدخیم خواهید شد. از زالویی استفاده شود که در آب‌های خزه‌دار که محل زیست قورباغه‌هاست نمو کرده و نه زالویی که در آبهای گل‌آلود سیاه بوده است. زالو را ابتدا سرازیر نگهدارید تا استفراغ کند و محتویات شکمش بیرون آید سپس اندکی خون بره به او بدهید. سپس مواد چسبنده و کثیف بدن او را با بوراکس پاک کنید  استفاده از مواد صابونی عطردار مضر است و جایی را که می‌خواهید زالو بگذارید با دست مالش دهید تا سرخ شود. اگر جای زالو انداختن را با گل سرشور یا خون، اندود کنند،زالو بهتر می‌چسبد. بهتر آن است که پس از جدا شدن زالو، محل گزش او را حجامت برنهید تا احیاناً اگر آزاری و عفونتی براثر نیش زالو عارض شده، از بین برود اگر پس از زالو اندازی خون بند نمی‌آید مازوج سوخته، نوره، خاکستر یا سوده نرم  یا پودر باقلا و زردچوبه استعمال شود. زالو اندازی برای بیماری‌های پوست از قبیل جوش‌ها، دمل‌ها، لکه‌های سیاه و نقطه‌های سیاه و سپید و . . . مفید است.»
رازی و ابن سینا هر دو روی سه روش خونگیری(حجامت،فصد،زالودرمانی)کار کردند و پس از ترجمه ی آثار ابن سینا، زالو شناسی و زالو درمانی در غرب رواج یافت و کتب مرجع در این مباحث تدوین شد و انواع زالوهای اروپایی از نظر علمی مورد طبقه بندی قرار گرفتند.
ولی مرجع اصلی زالو شناسی غرب، مطالعات علمی ابن سینا بود و او بود که انواع زالوهای سمی و غیر سمی را تفکیک کرد. ابن سینا در مورد آناتومی زالو تحقیقات دقیقی نمود و بیان نمود که زالو دارای سه فک است که به کمک آنها پوست را می شکافد، این نظریه (دارا بودن سه فک در زالو) برای اولین بار توسط ابن سینا بیان شد.
ابن سینای بزرگ در مورد مکانهای به دست آوردن زالو دارای نظریه ی خاص خود بود و معتقد بود که زالوئی که در آب جاری زندگی می کند بدون سم می باشد، همچنین زالوهائی که در برکه های دارای گیاه زندگی می کنند بدون سم هستند و در عوض زالوهایی که بر بدن خود، دارای موهای شبیه پشم می‌باشند و آنهایی که به رنگ رنگین کمان هستند سمی می باشند.
ابن سینا معتقد بود که زالو انداختن از فصد مفیدتر است، زیرا فصد، خون سطحی بدن را خارج می کند(خون سیاهرگی)، ولی زالو خون را از عمق بدن خارج می نماید.ابن سینا جهت درمان بواسیر(هموروئید)، زالو انداختن را توصیه می کند. یک نکته ی جالب در نظریات ابن سینا در مورد زالو درمانی، این است که او معتقد بود که در موقع زالو انداختن باید وسایل جلوگیری از خون ریزی بر بالین بیمار آمده باشد، زیرا بعضی از افراد به دلیل آنکه ماده انعقادی کمتری دارند، دچار خونریزی شدیدتر می شوند، و این امر می رساند که ابن سینای بزرگ در مورد خون شناسی دارای مطالعاتی بوده است. او به تجربه دریافته بود که افراد از لحاظ سرعت انعقاد خون متفاوت می باشند و ماده‌ای در خون وجود دارد که به انعقاد خون کمک می نماید. بنابراین دانش خون شناسی ابن سینا چند قرن جلوتر از زمان خودش قرار داشت.
زالوی پزشکی چه مشخصاتی دارد؟
زالوی پزشکی یکی از گونه‌های راستۀ زالوهای آرواره‌دار بی‌خرطوم است که از زمان های بسیار قدیم برای معالجات پزشکی مورد استفاده بوده است.طول آن به‌طور متوسط cm12 و عرض آن حدودcm1 است، ولی ممکن است بزرگتر هم باشد(cm25-20). به رنگهای مختلف قهوه‌ای، حنائی، زیتونی تیره و سبز زیتونی دیده می‌شود. زالوی پزشکی را می‌توان از روی دو خط نازک رنگارنگ روی سطح پشتی تشخیص داد. این دو خط حتی در نمونه‌هایی با رنگ بسیار تیره قابل تشخیص است.حاشیه پهلویی(از سطح پشتی تا سطح شکمی) به رنگ زرد-نارنجی است.سطح شکمی معمولا رنگارنگ است اما ممکن است فقط یک رنگ داشته باشد.
زالوهایی که مورد استفاده قرار می‌گیرند:
۱٫ زالویی که به رنگ ماشی و کمی مایل به سبزاست و دو خط زرد زرنیخی در طول سطح پشتی دارد.
۲٫ زالوی سرخ مایل به زرد
۳٫ زالویی که شبیه ملخ ریز است.
۴٫ زالوهای باریک و دارای سر کوچک
۵٫ زالوهای شکم قرمز بهتر از زالوهای پشت سبز هستند، به‌ویژه اگر از آبهای جاری شکار شده باشند.
۶٫ زالوھایی به رنگ سبز زیتونی مایل به تیره با دو خط زرد روی کمر و شکمی با دو رنگ زرد و سبز زیتونی که گاھا مایل به سیاه است و دارای سر کوچک اند که در حالت جمع شده مایل به تیره اند .
۷٫ بھترین زالو آن است که شکل آن مثل دم موش , باریک , با سر کوچک و شکم سرخ و پشت سبز است(زیتونی یا ماشی یا کمی مایل به سیاه) و بھتر است از آبھای پاکیزه صید شود و آبھایی که در آن قورباغه و یا گیاه آبزی باشد ارجحیت دارد.
برخی از انواع زالو فوق العاده خطرناک و بیماریزا می ‌باشند که دارای خصوصیات زیر هستند:
۱٫  زالوهایی که سر درشت و رنگ سرمه‌ای یا سبز دارند.
۲٫  زالوهایی که کرک‌های ریز و نرم دارند و شبیه مارماهی هستند.
۳٫ زالوهایی که خطوط لاجوردی دارند.
۴٫ زالوهای سیاه‌رنگ و زالوهای بسیار درشت (بزرگ‌تر از ۱۲ سانتیمتر).
 برخی زالوهای آرواره‌دار که انگل پستانداران اهلی می‌شوند،برای انسان خطر جدی دارند مانند«لیمناتیس نیلوتیکا» که طول آن برابر زالوی پزشکی است.
مشخصات مناطق مناسب صید زالو:
تالاب ھا و شالیزارھا و بعضاً قنات ھا محیط ھای مناسبی برای زالو ھا می باشند و بیشتر زالو ھای طبی در نقاط شمال ایران مثل رشت و بابلسر , لنگرود و … یافت می شود.
آب برکه یا تالاب یا شالیزار باید زلال و تمییز باشد در آن خزه باشد و زیستگاه قورباغه ھا(حداقل به صورت فصلی) باشد و البته زالو ھای آب ھای جاری نیز مناسبند و زالو ھای آب ھا گل آلود و تیره مفید نیستند و ناقل بیماری‌اند.
اکثر زالوھا جانوران آب شیرین ھستند و در آبھای کم عمق , مرداب ھا و تالاب ھا , زیر صخره ھا و قطعات شناور و یا در کف آب زندگی می کنند . زالو ھا از نور گریزانند و تاریکی را ترجیح می دھند و شب ھا به شکار می روند. بدن آنھا بسیار قابل انعطاف است و با ایجاد امواجی در بدن در داخل آب شنا می کنند.