توسعه گیاهان دارویی ضرورت توسعه فناوری و کارآفرینی در حوزه گیاهان دارویی و طب ایرانی

علیرغم ظهور تمدن غرب با اتکا به دانش نوین بخصوص بعد از رنسانس هم، هنوز دستاوردهای علمی علما و دانشمندان بنام و کم نظیر این مرز و بوم بویژه شیخ الرئیس ابوعلی سینا و … از منابع معتبر علمی و دروس دانشگاهی کشورهای پیشرفته به حساب می آید.

تنوع اقلیمی، تنوع گونهای، ذخائر ژنتیکی، طب سنتی اسلامی- ایران، دانش بومی، گیاهان دارویی انحصاری ایران از ویژگیهای بارز این سرزمین بوده است و با بهره گیری بیش از ۸۰۰۰ گونه گیاهی (با حدود ۲۰۰۰ گونه دارویی) همواره استفاده از گیاهان دارویی و تأمین دارو از منشأ گیاه از ویژگیهای بارز این مرز و بوم محسوب میشود، و امروز نیز بعنوان جدیدترین تئوری، فرضیه و قوانین علمی مورد تأیید است.

از سوی دیگر وجود استعدادهای بالقوه عظیم ملی و نیز فرهنگ استفاده از گیاهان دارویی و اقبال گسترده و فراوان از طب سنتی در کشور بیش از پیش این مقوله را به مسؤولان مرتبط کشور یادآوری مینماید که اگر به این مقوله بصورت یک ضرورت ملی و در چهار چوب یک برنامه مشخص و با نگرش سیستمیک و جامع نگرانه توجه شود میتواند علاوه بر دستیابی به مدیریت توسعه پایدار در این بخش بویژه در ابعاد کلان توسعه اقتصادی، زیست محیطی، ارتقای سلامت و امنیت غذایی، اشتغال مولد و بالنده، پایه گذاری نهادهای توسعه دانش بنیان و فن محور در جامعه، ارتقای خودکفایی دارویی و ذخائر ژنتیکی … ایفای نقش نماید.

و دستیابی به جایگاه GDP 2 درصدی در – برای ایجاد حرکت معنی دار و هدفمند و مؤثر در امر ساماندهی گیاهان دارویی کشور برای دستیابی به سهم ۱ مناسب در گردش مالی و تجارت جهانی و ایجاد اشتغال ۲۵۰ هزار نفری فاز اول در این بخش، انجام اموری نظیر تدوین استراتژی، سیاستها و برنامههای اجرایی جامع، هماهنگ و منسجم مهمترین قدمها در ساماندهی این مهم محسوب میشود. تنوع اقلیمی ایران و به تبع آن پوشش متنوع گیاهی ظرفیت بسیار گستردهای را برای ورود ایران به عرصه تجارت بین المللی گیاهان دارویی و داروهای گیاهی فراهم کرده است.

کشور ما از نظر تنوع زیستی جزء ۸ کشور برتر دنیا در تولیدات گیاهی به حساب میآید به گونه ای که در زمینه ذخائر ژنتیکی گیاهی موطن اصلی برخی از ژرم پلاسمهای گیاهی است، فلور غنی ایران حدود بیش از ۸۰۰۰ گونه گیاهی را در بر می گیرد که بیش از ۴ برابر قاره اروپا بوده و به عنوان یک مزیت منحصر به فرد در جهان به شمار میآید.

گرایش مردم به استفاده از گیاهان دارویی وطب سنتی و اسلامی محققان و پژوهشگران کشور را برآن داشته که بیش از گذشته در صدد احیای این ظرفیت باشند. برگزاری جشنواره گیاهان دارویی و فرآوردههای طبیعی و طب سنتی ایران و استقبال فوق العاده مردم و متخصصان و مسؤولان از آن در تیر ماه گذشته نوید خوبی برای تجاری سازی، اشتغال و درآمدزایی در کنار مزیتهای درمانی و طبی بود. در این زمینه با علی ابراهیمی ورکیانی عضو هیأت علمی دانشگاه، مشاور و مدیر کارگروه تخصصی در ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب ایرانی گفت و گویی انجام دادیم که از نظر میگذرد:

جناب آقای ابراهیمی بفرمایید گیاهان دارویی در تجارت جهانی چه جایگاهی دارد و وضعیت ایران دراین زمینه چگونه است؟

– به لحاظ تنوع گونهای، گونههای گیاهان دارویی شناسایی شده در ایران تقریباً معادل گونه های کشورهای هند و آمریکاست که بعد از چین قرار دارند و میزان مبادلات گیاهان دارویی و فرآوردههای آن در جهان در حال حاضر حدود ۶۰ تا ۱۰۰ میلیارد دلار است که پیش بینی شده است در سال ۲۰۵۰ به ۵ تریلیون دلار برسد. از سوی دیگر واردات سالانه گیاهان دارویی در اروپا ۴۰۰ هزار تن گیاهان دارویی به ارزش بیش از یک میلیارد دلار مصرف گیاهان ۱ میلیارد یورو است در حالی که میزان تولید گیاهان دارویی حاصل از مزارع کشور به تنهایی حدود ۶۵ هزار تن براورد شده ، / دارویی در آلمان سالانه ۴ به علاوه مواد مؤثره گیاهان دارویی ایران ۳ تا ۵ برابر گیاهان مشابه قاره اروپاست.

همچنین وجود ۱۲۰ هزار پزشک، ۱۲۰ هزار مهندس شاخههای مختلف کشاورزی، ۷ هزار شرکت فنی، مهندسی و امکان توسعه فرهنگ تولید و مصرف گیاهان دارویی، وجود بیش از ۵۰۰ مؤسسه، مرکز و ایستگاه تحقیقاتی ملی، استانی و محلی توانمند در ارایه خدمات فنی ۵۰ تشکل با ۲۰۰ هزار تولید کننده از جمله ظرفیتهای بسیار خوب در این زمینه است که با بهره گیری از آنها میتوان ایران را به جایگاه اصلی خود رساند.

شما از این وضعیت راضی هستید؟

– خیر، متأسفانه با توجه به سابقه طب سنتی و استفاده از گیاهان دارویی، وضعیت راضی کننده نیست، مثلاً هم اکنون ۸۰ هزار هکتار تا ۲۵۰ هزار هکتار سطح زیر کشت گیاهان دارویی اعلام می شود که با احتساب سطح زیر کشت زعفران است و اگر آن را جدا کنیم به هیچ عنوان قانع کننده نیست. باید برای رسیدن به جایگاه واقعی ابتدا متناسب با شرایط اقلیمی هر منطقه کشت گیاهان دارویی را توسعه داد و از تمام ظرفیتهای کشور پس از ساماندهی استفاده کرد، زیرا همه اینها نشانههای فرهنگی ما بودهاند و مثلاً حکمای ایران در گذشته نه چندان دور بسیار درخشیدهاند، اما متأسفانه اکنون به حاشیه رانده شدهاند.

بنابراین در حوزه سلامت باید به دانش بومی و براساس راهبردهای حکمای ایرانی که به طب کل نگر توجه داشتند ما هم توجه کنیم و غفلت نکنیم.

در صورتی که بتوان ظرفیت نسبی ایران را در زمینه تولید و فرآوری گیاهان دارویی بالا برد چه اهدافی بر آن متصور است؟

برای این منظور احداث یک شرکت مادر تخصصی ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ مجتمعهای کشت و صنعت کوچک روستایی میتوان ایجاد کرد که در آن صورت ۵ تا ۲ میلیون فرصت شغلی بوجود میآید و درآمد کشور از ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلیون دلار از راه فروش گیاهان دارویی و فرآوری شده به ۱ تا ۲ / حدود ۱ میلیارد دلار خواهد رسید. و میتوان گفت که مهمترین وظیفه در این زمینه بر دوش شرکت مادر تخصصی است که میتواند تسهیلات لازم را برای تشکیل کشت و صنعتهای کوچک روستایی، تنظیم سیاستهای الگوی کشت و فراوری گیاهان دارویی، تنظیم قراردادها بین المللی برای صادرات، تنظیم بازار داخلی، تضمین خرید و سود مناسب و تدوین استانداردهای تولید براساس استانداردهای قابل قبول کشورهای مقصد را فراهم آورد.

کارگروه توسعه فناوری و کار آفرینی چرا و چگونه شکل گرفت؟

این کارگروه در راستای اجرایی کردن اهداف پیشبینی شده در سند ملی به منظور برنامه ریزی برای ارتقای هر چه بیشتر فناوری و دانش بکارگیری گیاهان دارویی و طب ایرانی در تولید علم و اشتغال پایدار، رصد و انتقال فناوری، رصد بازار، طرح تجاری، سرمایه گذاری، مشاوره تولید، بازاریابی، حقوقی و داوری بازاریابی بین المللی و … کار خود را آغاز کرد.

براساس برنامه ریزیهای انجام شده در کارگروه توسعه فناوری و کار آفرینی، در زنجیره ارزش گیاهان دارویی و طب ایرانی ۶ حوزه تخصصی: مشاوره، تحقیق و پژوهش و مراکز طبی، آموزش و ترویج، بهره برداری و عمقی سازی کشت، صنعتی سازی و اقتصاد و بازرگانی فعالیت خواهند کرد که این فعالیتها با توانمند سازی و هم افزایی بین بخشی ( که در گذشته گاهی دچار موازی کاری بودهاند) میتواند با فعال سازی تعداد ۴۱۸ شرکت در زمینه فعالیتی زیر گروه های ۲۹ گانه تخصصی، و اجرای بیش از ۱۰۰۰ پروژه در سال، حدود ۳۰۰۰۰۰ نفر اشتغال مستقیم در کوتاه مدت ایجاد کند که البته این بخش کوتاه مدت از « سند راهبردی توسعه و فناوری گیاهان دارویی و طب ایرانی » براساس چشم انداز و ظرفیت سنجی اتفاق افتاده در سند، ایجاد اشتغال تا ۰۰۰/۰۰۰/۱ نفر از این بخش قابل دستیابی است.

چه راهبردهایی برای توسعه پایدار گیاهان دارویی و طب ایرانی پیشنهاد میکنید؟

« تدوین برنامه راهبردی گیاهان دارویی » براساس سیاستهای اصولی حاکم بر دولت در این زمینه، برنامههای راهبردی موضوعی و محصولی و به تبع آن شکل گرفته است. به همین منظور در این برنامه به ارتقای سهم ایران در بازار جهانی، تجاری شدن، رقابت پذیری و حضور در بازارهای فنی و بین المللی، اعمال مدیریت صحیح و بکارگیری دانش روز و استفاده از فناوریهای نوین، توسعه متوازن زنجیره علم تا ثروت، ارزیابی تکنولوژی، توسعه تکنولوژی، تهیه برنامه کار، انتقال تکنولوژی به صاحبان صنایع یا سرمایه، ایجاد بنگاههای اقتصادی جدید و خطوط تولید، کارآفرینی و ایجاد فرصتهای جدید شغلی، تولید محصول به صورت انبوه، بازاریابی، بازارداری، بازار سنجی و بازار گرمی محصول تولیدی توجه شده است.

از سوی دیگر تدوین شاخصهای رشد و توسعه پایدار بویژه تدوین دانش فنی و انتقال و اشاعه دانش فنی پیشرفته، تأکید بر تعیین الگوی کشت و کاهش هزینه های تولید، صرفه جویی ارزی و ارزش افزوده و نیز اقدام برای اتحاد علمی وانسجام تحقیقاتی، توسعه تحقیقات کاربردی در خصوص تولید استاندارد گیاهان دارویی و اسانس داربر استانداردهای جهانی (فرآوری، بسته بندی، مصرف و صادرات)، ایجاد پایگاههای اطلاعاتی و نیاز سنجی، مطالعه بازار، ایده پردازی توجه به تکنولوژی ثبت مالکیت فکری و ثبت اختراع در عرصه ملی از جمله برنامههای راهبردی در زمینه گیاهان دارویی است.

اشاره کردید. هدف از نگارش این سند چه بوده است؟ « سند راهبردی توسعه و فناوری گیاهان دارویی و طب ایرانی » شما در صحبتهایتان چند بار به – در هم اندیشی اسناد ملی توسعه فناوری در ۵ آذر ۱۳۸۸ در سالن اجلاس سران کشورهای اسلامی در تهران که با ابتکار معاونت عملی و فناوری ریاست جمهوری و با حضور یکهزار دانشمند از سراسر کشور تشکیل شده بود- که حدود ۱۸۷ نفر آن متخصص و محقق و پزشکان در زمینه گیاهان دارویی و طب ایرانی حضور داشتند- سند بازبینی و مورد ارزیابی قرار گرفت و یا ارائه نقطه نظرات اصلاحی پیشنهادی و تکمیلی در چند جلسه تخصصی ویژه و سپس ویرایش نهایی توسط مدیران علمی و متخصصین مرتبط از طریق آقای دکتر محمد حسن عصاره دبیر و معاونت علمی وفناوری به کمیسیون دولت فرستاده شد.

ایجاد فرصتهای شغلی پایدار با تأکید بر استفاده از فناوری و » : مقام معظم رهبری در بخشی از متن سیاستهای کلی اشتغال، ابلاغ به روسای سه قوه به اشاره میکنند. رسیدن به این وضعیت که تأمین کننده بخشی از سند چشم انداز « اقتصاد دانش بنیان و آینده نگری نسبت به تحولات آنها در سطح جهانی و ملی ۱۴۰۴ نیز میباشد جز با ترسیم نقشه راهی چند وجهی ممکن نیست و ابزار آن طراحی یک سند فراگیر و البته قابل پایش برای ارتقای خروجیهاست.

بر این اساس برای اولین بار سند راهبردی گیاهان دارویی کشور در قالب هم اندیشی و اجماع گروهی در چارچوب جلسات متعدد کاری، تخصصی و کمیته راهبردی طی حدود ۲ سال تدوین و طراحی شده است که بعد از تلفیق با طب سنتی و ویرایشهای متعدد تخصصی در ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب ایرانی مراحل نهایی خود را در شورای انقلاب فرهنگی برای تصویب نهایی و ابلاغ طی میکند.

با تشکر از وقتی که برای مصاحبه اختصاصدادید، اگر صحبتی باقی مانده برای جمع بندی مباحث بیان فرمایید؟

– گیاهان دارویی و طب ایرانی مبحثی وابسته به اقلیم و گذشته پر افتخار این سرزمین است که ریشه در فرهنگ ما دارد، موضوعی که در سالیان اخیر با رجعتی به گذشته ارزشهای نهفته آن در حال نمایان شدن است و همزمان با آن تلاشهای محققان جوان و دانشمندان فرهیخته، زمینه ارتقای دانش و تولید محصولاتی با فناوری بالا میسر شده است.

عنایت مسؤولان نظام به موضوع طب سنتی نیز بر اساس شناخت ایشان از توان بالای این مقوله در ارتقای سلامت و پیشگیری از بروز بیماریها، ایجاد اشتغال و تولیدعلم و ثروت است که بحمد ا… بخشی از اهداف تحقق یافته و دستیابی به تمام ظرفیتهای بالقوه با تلاش همه افراد مسؤول و مرتبط، تحول بزرگ اقتصادی و اجتماعی را ایجاد خواهد کرد.

 

0 پاسخ

دیدگاه خود را ثبت کنید

تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟
در گفتگو ها شرکت کنید.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *